1-لحن و انواع آن(درس 2 فارسی دوازدهم)

 لحن چیست:یعنی آواز خوش و موزون،نوا،کشیدن صدا،اجتماع حالت های صداهای مختلف.

لحن در اصطلاح چیست ؟نحوۀ خواندن وبیان کردن جملات با توجه به شرایط موجود وفضای حاکم برجمله و کل متن می باشد. باید دانست که به هنگام تلفظ کردن متن ،نه تنها هر متن ،بلکه هر بند وهر جمله نیز به تنهایی اعم از طنز یا جد ،لحن خاص خود را می طلبد و ممکن است درهر بند انواع واقسام لحن ها به کار گرفته شود .در کنار این موارد در هر جمله،هر کلمه نیز می تواند آوای خاص خود را داشته باشد.

انواع لحن ها وآهنگ های زبان فارسی:

1-لحن ستایشی: این لحن خاص ستایش خداوند است. در هنگام خواندن متن های ستایشی باید دو موضوع در نظر گرفته شود:نخست تقدس ساحت الوهیت  . دوم:رابطۀصمیمانۀ بنده با آفریننده؛یعنی خواننده باید بالحنی متواضعانه ،نرم ولطیف،صمیمانه خداوند را ستایش کند. مانند تحمیدیه ها که در دیباچه ها و مقدمۀ کتاب های نظم و نثر دیده می شود.مثل شعر زیراز سعدی،

ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی           نروم جز به همان ره که توام راه نمایی

2-لحن مدحی: این لحن به ستایش غیر خدا می پردازد و شامل اولیای دین ،بزرگان علمی وملی و حاکمان و امیران می شود.این لحن ،نسبت به متون ستایشی و نیایشی از صلابت بیشتری برخوردار است وبه تناسب جایگاه ممدوح ،صلابت واستحکام آن متغیر است.

ای صدر نشین عقل و جان هم     محراب زمین و آسمان هم

زان نافه به باد بخش طیبی         باشد که به ما رسد نصیبی.

3-لحن نیایشی / مناجات: مناجات به معنی راز و نیاز گفتن و نیایش با خداوند است.دراین لحن واین متن خواننده باید خاکسارانه ،با شوق مندی ونیاز به درگاه خداوندتضرع نمایید.لحن او بایستی کاملا فروتنانه باشد وآهنگی افتان داشته باشد.به ظرافت ولطافت آهنگ صداها که متناسب با نیاز بنده است توجه کنیم.(ستایش و نیایش هر دو یکی است) مانند نیایش های فرهاد و شیرین در خسرو  و شیرین نظامی و.

الاهی سینه‌ای ده آتش افروز                     در آن سینه دلی وان دل همه سوز

هر آن دل را که سوزی نیست، دل نیست     دل افسرده غیر از آب و گل نیست.  وحشی  فرهاد و شیرین»

4 -لحن تغزلی: شعر تغزلی ، شعری است که با احساسات و عواطف انسان سروکار دارد.در این گونه متن ها خواننده باید با ظرافت تمام ،نهایت احساس را به مخاطب منتقل کند . بیان او بایستی نرم و لطیف باشد و کلام آهنگین و تأثیر گذار ادا شود.خواننده با کشش های آوایی ،آن هم به صورت لطیف ،برتأثیر خوانش خود بیفزاید.

 آمدی وه کـــه چه مشتاق و پریشان بودم        تا برفتی ز بـــــرم صورت بی‌جان بودم

نه فراموشیم از ذکـــــر تو خاموش نشاند        که در اندیشه اوصاف تو حیــــران بودم.

اشکم ولی به پای عزیزان چکیــده‌ام        خـــــارم ولی به سایه گل آرمیده‌ام

با یاد رنگ و بوی تو ای نو بهار عشق      همچون بنفشه سر به گریبان کشیده‌ام  رهی معیری»

5-لحن داستانی – روایی:لحنی است صمیمی که خواننده به هنگام بیان قصه،حکایت و داستان گونه ها می کوشدبا آهنگی نرم و ملایم حکایت و داستان رابخواند به گونه ای که شنونده ازآن پند بگیرد یا تحت تأثیر قراربگیرد.درحکایات منظوم باید به وزن شعر وجایگاه قافیه و ردیف هم توجه کرد. موضوع اصلی حکایت،شخصیت های آن ،فضا وسایر عناصر می توانند به خواننده در پی بردن و شکل دادن لحنش یاری برسانند.

6-لحن تعلیمی( اندرزی):لحنی است که خواننده تلاش می کند باگویشی آرام وآهسته در دل دل شنونده نفوذ کرده ونکات مهم خوب زیستن را به مخاطب خود القا کند.متون اندرزی لحنی واعظانه واندکی تحکمی دارد ولحن گوینده بسیار محکم و کوبنده است وچنان با شور وحرارت می خواند که گویی از عاقبت انسان خطاکار کاملا آگاه است ودلش به حال او می سوزد.

7-لحن حماسی:این لحن مربوط به شجاعت و بیان دلاوری است.لحنی است محکم،استوار،پرطنین،باآهنگی خیزان(صدا ازپایین به بالا)که وقتی خواننده به مصوت های بلند می رسدبویژه در پایان مصراع ها باید بر امتداد (کشیدگی)آوای خویش بیفزاید.

به نام خداوند جان و خرد           کزین برتر اندیشه برنگذرد

خداوند نام و خداوند جای         خداوند روزی ده رهنمای.

8-لحن میهنی/وطنیه:این لحن زیرمجموعه ای ازلحن حماسی می تواند باشد،این لحن کوبنده است ودرمواردی هم تحت تأثیر الحان دیگر.درخواندن به نکات زیرتوجه کنیم:

الف-مانند شاعر،حس وطن خواهی وشور وهیجان آن را در خود بپروریم.  

ب- توجه به مقصود شاعر(تعلیم،افسوس بر وطن و.)لحن مناسب را انتخاب کنیم برتأثیرگذاری خواندن خود توجه کنیم.شعروطن ایرج میرزا و شعر آرش کسرایی.

علاوه بر لحن های ذکر شده، می توانیم به لحن تعزیه و سوگواری،لحن طنز، لحن جد و لحن مناظره یا سوال و جواب و لحن کودکانه نیز اشاره کنیم. البته باید این نکته را در نظر داشته باشیم که به هنگام خوانش متون چه نظم و چه نثر نه تنها هر متن خوانش و لحن خاصی را به فراخور پیام و معنی طلب می کند، بلکه هر بند و حتی هر جمله و هر واژه( به لحاظ بار معنایی که دارد) لحن خود را دارد و ممکن است در یک شعر یا متن به تناسب انواع و اقسام لحن ها به کار گرفته شود.

1-لحن و انواع آن(درس 2 فارسی دوازدهم)

2-زاویه دید (درس 5 و 16 فارسی دهم)

3-انواع ادبی(درس 5 فارسی دهم)

4-انواع فعل (درس 18 یازدهم و درس 11 دوازدهم)

5-فعل معلوم و فعل مجهول: (درس یازدهم)

6-نقش دستوری واژه ها در جمله (درس 17 فارسی دهم و درس8 یازدهم و درس 11 یازدهم و درس2 دوازدهم و درس3

7-روابط معنایی کلمات(درس 17 فارسی دهم و درس 5 یازدهم و درس 10 یازدهم و درس 16)