2-زاویه دید (درس 5 و 16 فارسی دهم)

زاویه دید:

عناصر داستان عناصر داستان اجزای بنیادین تشکیل دهنده داستان هستند. داستان دربردارنده چند عنصر اصلی است: پیرنگ، شخصیت، معنا، روایت و زاویه دید.

1- پیرنگ داستان : پیرنگ عبارت‌است از ساخت و پرداخت کنش‌های یک داستان. در سطح خرد، پیرنگ مجموعه‌ایست که آن را با نموداری کمان شکل با خطوط زیگ‌زاگی برای نمایش اوج و فرود کنش داستان ترسیم می‌کنند.

2- شخصیت پردازی در داستان: یکی از عناصر مهم بعد از پیرنگ ، شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان است. پرداختن به این امر دشوارتر از پیرنگ داستان است چرا که کارهای یک شخصیت می‌تواند مورد تقلید و تکرار قرار گیرد و تأثیر بسزایی بر روی خواننده بگذارد. و به طبع تأثیر بسیاری بر جامعه دارد.

3- درون‌مایه:درون‌مایه یا تم عصاره مفهومی داستان است و اغلب آن را یکی از عناصر بنیادی ادبیات داستانی می‌دانند. مفهوم یا ایده محوری داستان که عنصر وحدت‌بخش داستان هم است. اگر بپرسند ازاین داستان چه چیزی یادگرفتید؟» پاسخ همان درونمایه یا تم خواهد بود.

4- روایت : راوی کسی است که قصه می‌گوید. فرض کنید در جاده اتومبیلی را دیده‌اید که تصادف کرده و از کسانی که شاهد ماجرا بوده‌اند یا راننده اتومبیل، ماجرای تصادف را می‌پرسید و هر کدام بنا به آنچه دیده‌اند و اطلاعاتی که دارند به شیوه خود ماجرا را برای شما تعریف می‌کنند، کسی یا چیزی را که داستان به زبان او و از دید او برای خواننده/شنونده تعریف می‌شود راوی می‌نامیم. راوی آفریده نویسنده است و نه خود نویسنده. در واقع، راویِ روایت‌های داستانی را نباید با نویسنده یا نویسنده‌ی نهفته اشتباه بگیریم، شیوه روایتگری مجموعه‌ای از روش‌ها است که نویسندگان و پدیدآورندگان ادبی، نمایشی، سینمایی یا موسیقایی برای ارائه داستان به مخاطبان خود از آن‌ها بهره می‌گیرند. شیوه روایتگری یکی از تکنیک‌های جامع مؤلفان برای ارائه اثرشان است.

5-زاویه دید:

زاویه دید منظری است که نویسنده از آن دنیای خلق شده خود را به خواننده نشان می دهد. خواننده ممکن است این داستان را مستقیما از طریق افکار درونی یک شخصیت ببیند، و یا از دور و از منظر یک شاهد بی طرف.

زاویه دید برای گردش در یک داستان ابزار ادبی مهمی است. زاویه دیدی که نویسنده انتخاب می کند می تواند تعیین کند که خواننده چگونه داستان را درک کرده و در آن شرکت می کند.

انواع مختلف زاویه دید

اول شخص

وقتی که راوی از ضمایر من، خودم و یا خود من» استفاده می کند تا به داستان بپردازد، زاویه دید اول شخص است. در این زاویه دید، خوانندگان جهان را در خیال خود در نقش راوی تجربه می کنند.

-مزیت دید اول شخص این است که نویسنده به سرعت می تواند با خواننده ارتباط برقرار کند.

-عیب آن این است که نویسنده محدود به نوشتن از یک منظر (پرسپکتیو) است.

نمونه ای از رمان‌هایی که از اول شخص مفرد استفاده می‌کنند سه قطره خون از صادق هدایت،درخت گلابی از گلی ترقی و نقش بندان از هوشنگ گلشیری نیز استفاده شده‌است.

دوم شخص

وقتی که راوی از ضمیر تو، شما» در داستان استفاده می کند، شما آنرا از زاویه دوم شخص می خوانید.

منظر دوم شخص مطمئنا به اندازه اول و سوم شخص متداول نیست. انجام آن بدون این که به نظر تبلیغاتی بیاید کار ظریفی است ولی قابل اجرا است.

-مزیت دید دوم شخص این است که خواننده سریعا وارد داستان می شود. او کاملا از صفحه اول در داستان شخصیت غرق می گردد.

-عیب آن این است که اجرای موثر دید دوم شخص از همه دیگر زوایای دید سخت تر است.

نمونه ای از رمان‌هایی که از دوم شخص مفرد استفاده می‌کنند داستان‌های کوتاه بید، دریاچه، قو» اثر حسن عالی زاده، کینه کشی» اثر محمود گلابدره‌ای، اگر این دست.» اثر مهدی سحابی و پاگرد سوم» اثر یارعلی پورمقدم و رمانشاه بی شین از محمدکاظم مزینانی از این دسته آثار است.

سوم شخص

وقتی که راوی از ضمایر او، آن ها یا این و آن» استفاده می کند، زاویه دید سوم شخص است. بر خلاف دید اول و دوم شخص، در دید سوم شخص راوی شخصی درون داستان نمی باشد.

دید سوم شخص شاید متداول ترین پرسپکتیو باشد. این دید می تواند به نویسنده انعطاف پذیری بیشتری نسبت به دو دید دیگر دهد، خصوصا زمانی که سوم شخص چندین نفر و یا دانای کل باشد.

-مزیت این دید این است که نویسنده می تواند داستان را از منظر وسیع تری بنویسد.

-عیب آن دشوارتر بودن برقراری ارتباط با خواننده است.

نمونه ای از رمان‌هایی که از سوم شخص مفرد استفاده می‌کنند بینوایان اثر ویکتور هوگو،کلیدر اثر محمود دولت‌آبادی، شوهر آهو خانم اثر محمدعلی افغانی، آتش بدون دوداثر نادر ابراهیمی و سووشون اثر سیمین دانشور،از یکی از انواع راوی سوم شخص استفاده می‌کند.